ادبیّات فارسی و تعلیم و تربیتِ دینی؛ با محوریّتِ کتاب‌هایِ فارسیِ دورة متوسّطة اوّل

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

2 استاد تمام گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

3 دانشیار گروه جامعه‌شناسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

با مطالعة کتاب­های قدیم و جدید فارسیِ دورة متوسّطة اوّل، مشاهده­ می­شود که در آنها از مضامین ارزنده‌ای، چون: عشق به خداوند بلندمرتبه، پیامبر و امامان معصومـ عَلَیْهِمُ­السَّلام ـ ، غنیمت ­شمردن فرصت حیات؛ شهادت و... سخن ­رفته ­است. هرچند بار تربیتی و معنویِ کتاب­های فارسی کنونی درخور توجّه است، امّا جای خالیِ برخی از مطالب، در آنها احساس می­شود. از این­رو، همراه با نقد و بررسی برخی از درس­های کتاب­های فارسی این دوره، برخی از اشعار و نوشته­ها نیز برای این­­کتاب­ها پیشنهاد شده ­است. این نقد و بررسی بر اساس شش مؤلفۀ برگزیده‌شدة اثرگذار در امرِ تعلیم و تر بیتِ دینی دانش­آموزان انتخاب ­شده ­است­که عبارت‎اند از: یاد مرگ و قیامت (و شهادت)، عبادت عاشقانه، پرهیزکاری و خودسازی، ادب، چشمِ دل و مهدویّت. از میان این مؤلّفه­ها، مؤلفۀ «یاد مرگ و قیامت (و شهادت)» با 24 بار دفعات تکرارِ در اسناد، بالاترین بسامد را داراست که بیانگر اهمّیّت این موضوع در نظر مؤلّفان است. هدف از این پژوهش که به­ روشِ تحلیلِ محتوایِ­کیفی انجام گرفته ­است، پاسخ به این پرسش است­که چگونه باکمک این مؤلّفه­ها و مطالب پیشنهادی می­توان دانش­آموزانی دین­باور و پرهیزکار تربیت ­کرد؛ چرا تا به حال، در این زمینه، چندان موفّق نبوده­ایم. پس از مطالعاتِ نظری (و در برخی از موارد، میدانی)، و تجزیه و تحلیل مطالب جمع‌آوری­شده، ­این­ نتیجه به ­دست می­آید که یکی ­از بهترین راه­های مقابله با آسیب­های اجتماعی و هجمه­های اعتقادیِ روزافزون، افزایش معرفت دینی دانش­آموزان با استفادة هوشمندانه از مطالب کتاب­های فارسیِ این دوره، به ویژه مؤلفۀ «یاد مرگ و قیامت (و شهادت) است؛ و نیز توجّه به عوامل مهمّ ِدیگری که در این معرفت­افزایی سهیم خواهند بود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Persian literature and religious education; With the focus on the Persian books of the first secondary period

نویسندگان [English]

  • Seyed Yaser Norouzian 1
  • Dr.Ahmad Ranjbar 2
  • Dr.Hossein Aghajani Marsa 3
1 PhD Student, Department of Persian Language and Literature, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
2 Professor of the Department of Persian Language and Literature, Central Tehran Branch,Islamic Azad University,Tehran, Iran
3 Associate Professor, Department of Sociology, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran

مراجع

  1. قرآن کریم.
  2. نهج‌البلاغه.
  3. آقاجمالِ خوانساری، محمّدبن حسین (1366). شرحِ آقاجمالِ خوانسارى بر غُرَرُالحِکَم و دُرَرُ الکَلِم‏، ج 4، با تصحیح و تحقیق سیّد جلال­الدّین حسینی أرموی (مُحدّث). دانشگاه تهران.
  4. ابراهیمی، نادر (1387). چهل نامة کوتاه به همسرم. تهران: روزبهان.
  5. ابن‌أبی زینب، محمّدبن ابراهیم (1397ق). الغیبه للنّعمانی. با تحقیق و تصحیح علی اکبر غفّاری. تهران: صدوق.
  6. ابن‌بابویه، محمّدبن علی (1376). اَلأمالی (للصّدوق). تهران: کتابچی.
  7. ابنِ­طاووس، رضی­الدّین­علیّ بن موسی (1341). کشف المحجه لثمرة المهجه (برنامه سعـادت)، ترجمة سیّد محمّدباقر شهیـدیِ گلپایگانی. تهران: کتاب­فروشی مرتضوی.
  8. ابوسعید ابوالخیر (1373). سخنان منظوم ابوسعید ابوالخیر. به تصحیح و مقدّمة سعید نفیسی، تهران: سنایی.
  9. اسدی توسی، علیّ‌بن احمد (1389). گرشاسب­نامه. تهران: دنیای کتاب.
  10. اکبریِ شِلدره، فریدون و... (1396). راهنمای معلّمِ فارسیِ پایة هشتم دورة اوّلِ­متوسّطه. تهران: شرکت چاپ ونشر کتاب­های درسی ایران.
  11. ــــــــ و... (1396). راهنمای معلّمِ فارسیِ پایة هفتم دورةاوّلِ متوسّطه. تهران: شرکت چاپ ونشرکتاب­های درسی ایران.
  12. ــــــــ و... (1392). فارسی پایة اوّل(هفتم)، دورة اوّلِ متوسّطه. تهران: شرکت چاپ و نشر کتاب‌های درسی ایران.
  13. ــــــــ و... (1397). فارسی پایة نهم، دورة اوّلِ متوسّطه. تهران: شرکت چاپ و نشر کتاب‌های درسی ایران.
  14. ــــــــ و... (1393). فارسی پایة هشتم، دورة اوّل متوسّطه. تهران: شرکت چاپ و نشر کتاب‌های درسی ایران.

 

  1. ــــــــ و... (1397). فارسی پایة هشتم، دورة اوّلِ متوسّطه. تهران: شرکت چاپ و نشر کتاب‌های درسی ایران.
  2. ــــــــ و... (1397). فارسی پایة هفتم، دورة اوّلِ متوسّطه. تهران: شرکت چاپ و نشرکتاب­های درسی ایران.
  3. ــــــــ و... (1388). فارسی سال اوّل دورة راهنماییِ تحصیلی. تهران: شرکت چاپ و نشر کتاب‌های درسی ایران.
  4. ــــــــ و... (1388). فارسی سال دوم دورة راهنماییِ تحصیلی. تهران: شرکت چاپ و نشر کتاب‌های درسی ایران.
  5. ــــــــ و... (1394). کتابِ معلّمِ فارسیِ پایة نهم دورة اوّلِ متوسّطه. تهران: شرکت چاپ و نشر کتاب­های درسی ایران.
  6. ــــــــ و... (1387). کتابِ معلّمِ فارسیِ اوّلِ راهنمایی. تهران: شرکت چاپ و نشر کتاب‌های درسی ایران.
  7. بالادستیان، محمّد امین و دیگران (1396). نگینِ آفرینش(1). قم: بنیادِ فرهنگیِ حضرتِ مهدیِ موعود(عجّل الله-تعالی- فرجه الشّریف).
  8. بهرام پور، ابوالفضل (1387). ترجمة قرآن کریم(ترجمة مقابل و شرح لغات). قم: حُر.
  9. بی­نام (1388). یادِ استاد. تهران: مرکز تدوین و نشر آثار علّامه کرباسچیان.
  10. تمیمیِ­آمدی، عبدالوهّاب (1410ق.). غُرَرالحِکَم و دُرَرُالکَلِم. به تحقیق وتصحیح سیّدمهدی رجایی. قم: دارالکتاب­الاسلامی.
  11. پاینده، ابوالقاسم [به اهتمام] (1380). نهج­الفصاحه. تهران: دنیای دانش.
  12. پروین اعتصامی (1353). دیوان قصائد، مثنویات، تمثیلات، مقطّعات. تهران: چاپخانة محمّدعلی فردین.
  13. تاجری، حسن (1380). از تو آموختیم. تهران: آفاق.
  14. جمعی از شاگردان (1386). یادنامة استاد علّامه کرباسچیان. تهران: آفاق.
  15. جمعی از شاگردان (1386). یادنامة استاد رضا روزبه. تهران: آفاق.
  16. جوادی آملی، عبدالله (1388). ادب فِنای مقرّبان(شرحِ زیارتِ جامعة کبیره). ج 2، قم: إسرا.
  17. حافظ، شمس­الدّین­محمّد (1376). دیوان غزلیّات. به کوشش خلیل خطیب­رهبر، تهران: صفی­علیشاه.
  18. حبیب، سوزان (1390). درجُست‌وجوی انسان وارستة امروز. تهران: قطره.
  19. حسابی، ایرج (1388). استادِ عشق. تهران: سازمان چاپ و انتشارات.
  20. حکیمی، محمّدرضا (1384). ادبیّات و تعهّد در اسلام. قم: دلیلِ ما.
  21. ــــــــ (1368). خورشید مغرب. تهران: دفترِ نشرِ فرهنگِ اسلامی.
  22. حلبی، علی اصغر (1389). آشنایی با علوم قرآنی یا مقدّمات لازم برای فهمِ قرآنِ مجید. تهران: اساطیر.
  23. ــــــــ (1382). تأثیر قرآن و حدیث در ادب فارسی. تهران: دانشگاه پیام نور.
  24. ــــــــ (1385). مبانی عرفان و احوال عارفان. تهران: اساطیر.
  25. خرّازی، سیّد محسن (1394). روزنه‌هایی از عالَمِ غیب. قم: کتاب جمکران.
  26. دفتر آموزش متوسّطة راهنمایی تحصیلی (با همکاری ادارة کلّ آموزش و پرورش استان سمنان) (1390). کارمایة معلّم (آموزش ادبیّات دورة راهنمایی تحصیلی، مبتنی بر رویکردِ فرهنگی تربیتی؛ ویژة کارگاه­های آموزشی [ویرایش سوم]). بی­جا.
  27. رزمجو، حسین (1390). انواع ادبی و آثار آن در زبان فارسی. مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
  28. رنجبر، احمد (1377). روش تحقیق و مأخذشناسی. تهران: اساطیر.
  29. سبحانی، توفیق (1381). تاریخ ادبیّات (1). تهران: دانشگاه پیام نور.
  30. سعدی، مصلح­بن عبدالله (1377). غزل‌های سعدی. دوجلد دریک مُجلَّد. به کوشش سیّد نورالله ایزدپرست. تهران: زُحل.
  31. ــــــــ (1385). کلّیّات سعدی. به تصحیح محمّدعلی فروغی، تهران: هرمس.
  32. ــــــــ (1377). گلستان. از روی نسخة تصحیح شدة محمّدعلی فروغی، تهران: ققنوس.
  33. ــــــــ (1377). گلستان سعدی. به کوشش خلیل خطیب رهبر، تهران: صفی علیشاه.
  34. سنایی، ابوالمجد مجدودبن آدم (1383). حدیقةالحقیقةوشریعةالطریقة. به تصحیح مدرّس رضوی. تهران: دانشگاه تهران.
  35. سمیعی­گیلانی، احمد و دیگران (1378). فارسیِ سالِ دومِ دورة راهنمایی تحصیلی. تهران: شرکت چاپ و نشر کتاب­های درسی ایران.
  36. ــــــــ (1378). فارسیِ سالِ سومِ دورة راهنمایی تحصیلی. تهران: شرکت چاپ و نشر کتاب­های درسی ایران.
  37. شرفی، محمّدرضا (1384). دنیای نوجوان. تهران: مؤسّسة فرهنگیِ مُنادیِ تربیت.
  38. شعار، جعفر(1377).گزیدة قصاید سعدی. تهران: علمی.
  39. شَعیری، محمّد بن محمّد (بی­تا). جامع­الاخبار(لِلشَّعیری). نجف: مطبعة حیدریّه.
  40. شفیعیِ کدکنی، محمّدرضا (1376). تازیانه­های سلوک، تهران: آگه.
  41. شکوهی، غلامحسین (1374). تعلیم و تربیّت و مراحل آن. مشهد: آستان قدس رضوی.
  42. شیونِ فومنی (1378). از تو برای تو. تهران: خجسته.
  43. شهیدی، سیّد جعفر (1384). از دیروز تا امروز. تهران: علمی و فرهنگی.
  44. ــــــــ (1365). زندگانیِ فاطمة زهرا(س). قم: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
  45. ــــــــ (1383). قیام حسین(علیه­السّلام). تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
  46. شیخ بهایی(1405ق). مفتاح الفلاح فی­عمل الیوم و الَّلیلة من الواجبات و المستحبّات. بیروت: دارالأضوا.
  47. شیخ عبّاس قمی (1389). مفاتیح الجنان. ترجمة مهدی الهی قمشه­ای. قم: آیین دانش.
  48. ــــــــ (1414ق). سفینة البحار. ج 4، قم: اُسوه.
  49. صفایی حائری، علی (1387). نامه­های بلوغ. قم: لیلة­القدر.
  50. علیّ ابن ابی طالب (ع) (1385). دیوان حضرت علی(علیه­السّلام). ترجمة محمّدجواد نجفی. تهران: ارس.
  51. فردوسی، ابوالقاسم(1391). شاهنامه. به کوشش جلال خالقی مطلق. ج 1 و 7. تهران: مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی.
  52. ــــــــ (1384). شاهنامه. به کوشش سعید حمیدیان. تهران: قطره.
  53. فروزانفر، بدیع­الزّمان (1381). احادیث و قِصصِ مثنوی. با ترجمة کامل و تنظیم مجدّد حسین داوودی. تهران: امیرکبیر.
  54. فرید تنکابنی، مرتضی (1382). الحدیث. ج 1. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
  55. فولادوند، محمّدمهدی (1385). ترجمة قرآن مجید. تهران: دارالقرآن­الکریم.
  56. فیض­الإسلام، سیّد علینقی (1379). ترجمه و شرح نهج­البلاغه. قم: فقیه.
  57. قائم­مقامی، عالمتاج (1391). دیوان عالمتاج(ژاله) قائم­مقامی. تهران: گُل­آذین.
  58. قرایی مقدّم، امان (1394). جامعه‌شناسیِ آموزش و پرورش. تهران: ابجد.
  59. کرباسچیان، علی اصغر (1390). توصیه­های استاد. تهران: مرکز تدوین و نشر آثار علّامه کرباسچیان.
  60. ــــــــ (1388). رسائل استاد. ج 2. تهران: مرکز تدوین و نشر آثار علّامه کرباسچیان.
  61. ــــــــ (1389). در مکتب استاد. ج 1. تهران: مرکز تدوین و نشر آثار علّامه کرباسچیان.
  62. ــــــــ (1392). درس‌های استاد(دفتر اوّل). تهران: مرکز تدوین و نشر آثار علّامه کرباسچیان.
  63. ــــــــ (1392). وصایای استاد، تهران: مرکز تدوین و نشر آثار علّامه کرباسچیان.
  64. کریمی، عبدالعظیم (1374). تربیتِ آسیب­زا، تهران: انجمن اولیا و مربیان.
  65. ــــــــ (1384). تربیت چه چیز نیست؟. تهران: مؤسّسة فرهنگیِ مُنادیِ طبیعت.
  66. ــــــــ (1397). نماز و مدرسه (نکته­های روان­شناختی در تربیتِ دینیِ فرزندان). تهران: مؤسّسة فرهنگی- انتشاراتیِ ستادِ اقامة نماز.
  67. کلینی، محمّد (1407ق). کافی. ج 1 و 2. به تحقیق وتصحیح محمّد آخوندی و علی­اکبر غفّاری. تهران: دارالکتب­الإسلامیّه.
  68. کلینی، محمّد (1429 ق). کافی. ج 1، 4، 9 و 15. قم: دار­الحدیث.
  69. گلی زوّاره، غلامرضا (1380). جرعه­های جان­بخش. قم: حضور.
  70. لارِنس، دِنیس (1382). اعتماد به نفس. ترجمة ناصره مولانا. تهران: واژه.
  71. مؤسّسة فرهنگیِ حدیثِ لوح و قلم (1394). روشنای عِلم. تهران: انقلاب اسلامی.
  72. مازندرانی، محمّدصالح(1382ق). شرح­الکافی­الأصول والرّوضةالمولی­صالح­المازندرانی).
    ج 6. به تحقیق و تصحیح ابوالحسن شعرانی. تهران: المکتبه­الاسلامیّه.

 

  1. محتشم کاشانی، کمال­الدّین، علی (1389). دیوان محتشم کاشانی. با تصحیح و مقدّمة اکبر بهداروند، تهران: نگاه.
  2. محقّق، مهدی (1377). شرحِ سی قصیده از حکیم ناصرخسرو قبادیانی. تهران: توس.
  3. مطهّری، مرتضی (1384). حماسة حسینی. ج 1. تهران: صدرا.
  4. ــــــــ (1362). خدماتِ متقابل ِاسلام و ایران. ج 2. تهران: صدرا.
  5. معین، محمّد (1379). فرهنگِ فارسی. ج 1. تهران: امیرکبیر.
  6. مولوی، جلالدّین محمّد (1384). فیه مافیه. با تصحیحات و حواشی بدیع­الزّمان فروزانفر. تهران: امیرکبیر.
  7. ــــــــ (1387). کلّیّاتِ دیوانِ شمسِ تبریزی. با مقدّمه بدیع­الزّمان فروزانفر. تهران: سیمرغ.
  8. ــــــــ (1382). شرحِ مثنوی. ج1 و 2، شرحِ بدیع­الزّمان فروزانفر. تهران: علمی و فرهنگی.
  9. ــــــــ (1382). شرحِ مثنوی. ج 4، 6 و 7. شرح سیّد جعفر شهیدی. تهران: علمی و فرهنگی.
  10. میرهادی (خمارلو)، توران (1391). جُست­وجو در راه­ها و روش­های تربیت. تهران: دیدار.
  11. نراقی، ملّا احمد (1391). معراج السّعاده. تهران: آدینة سبز.
  12. نصری، عبدالله(1381). پایانِ شبِ ­سخن­سرایی (زندگی، آثار و اندیشه­های استاد جلال­الدّین همایی). تهران: آفتابِ توسعه.
  13. نقیب­زاده، میرعبدالحسین(1374). نگاهی به فلسفة آموزش­وپرورش. تهران: طهوری.
  14. نیستانی، محمّدرضا (1395). کلاسی از جنسِ واقعه (درس­هایی­که از استاد غلامحسین شکوهی آموخته­ام). اصفهان: یارِ مانا.
  15. ورّام بن أبی­فراس، مسعودبن عیسى ‏(1410 ق). مجموعة ورّام. ج 1 و 2. قم: مکتبه فقیه.
  16. یوسفی، غلامحسین (1386). چشمه روشن: دیداری با شاعران. تهران: علمی.
  17.  
پاسداری فرهنگی انقلاب اسلامی
دوره 10، شماره 21
بهار و تابستان 1399
صفحه 203-265

فایل ها

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار